نويسنده: احمد تهوري
هنرمندان بر اين اعتقادند که معماري يک زبان است. زباني که در هر دوره تاريخي گويشوران آن دوره به وسيله آن مقصود و خواسته و آرمان هاي خود را به آيندگان منتقل مي کنند. کتاب «هنر دوره ساساني» سعي آن دارد با ارائه تصويري از دوران ساساني هنر و ابتکارات سازه اي و نحوه معماري و موسيقي اين دوره را در عرصه هاي مختلف بررسي کند.
ساسانيان خاندان قدرتمندي بودند که با وجود سيطره اشکانيان بر ايران توانسته بودند نفوذ و حکومت خود را در پارس به عنوان يک دولت محلي مستقل حفظ نموده و گاه و بيگاه سر ناسازگاري با دولت مرکزي داشته باشند. ساسان جد بزرگ اردشير در شهر استخر که در نزديکي تخت جمشيد قرار داشت رياست معبد آناهيتا را برعهده داشت. ساسان پس از ازدواج با دختر فرمانرواي پارس توانست نفوذ و دخالت خود را در حکومت مرکزي اشکانيان به شکل برجسته اي عيان سازد تا جايي که زنگ خطر براي اشکاني ها به نحوي به صدا درمي آيد که از اعتبار و نفوذ خاندان ساسان به وحشت مي افتند. پس از به دنيا آمدن بابک پسر ساسان، اشکاني ها از او مي خواهند که در کارهاي حکومتي کمتر دخالت کند.اما ساساني ها که صاحب مال و مکنت بسيار بودند به اين تهديدها توجه نمي کنند آنها به نوعي خود را به هخامنشي ها منتسب و در خفا و آشکار خود را آماده اعتراض و نافرماني از حکومت مرکزي مي کردند. اين اعتراض ها و مخالفت ها در زمان اردشير پسر بابک به اوج خود مي رسد و اردوان با وجود اينکه با کمک متحدان خود سعي کرد اردشير را سرکوب کند اما موفق به اين مهم نشد و حتي خود اردوان شخصاً به جنگ اردشير رفت ولي در اين جنگ شکست سختي خورد و کشته شد. با مرگ اردوان آخرين شاه اشکاني فرجام اشکانيان چيزي جز سقوط و اضمحلال نبود و اردشير توانست سلسله ساسانيان را در ۲۲۶ ميلادي پايه گذاري کند. او با کمک متحدين خود توانست ملوک الطوايفي را براندازد و در شهر پارس بر تخت سلطنت بنشيند. ذکر اين مقدمه از اين جهت بود که خواننده تا حدودي با حکومت ساسانيان و نحوه شکل گيري آن آشنا شود، زيرا هنر که موضوع بحث کتاب مورد نظر است در زمان ساسانيان به اوج و پيشرفت مي رسد. نخستين چيزي که در حکومت ساسانيان جلب توجه مي کند معماري در اين دوره است.معماري در اين دوره اولاً خيلي گسترده و در ثاني بسيار متفاوت است. متفاوت از اين منظر که ما شاهد بناهايي هستيم که با وجود بي نظير بودن شباهت چنداني با يکديگر ندارند. هر چند ساسانيان به نوعي شکل معماري شان را با تقليد از اشکانيان وسعت و گسترش مي دهند اما نکته قابل توجه در اين عصر احداث طاق هاي آجري به جاي طاق هاي چوبي است. مولف با توجه به زحمت بسياري که در کاويدن نوع و شکل معماري در شهرهايي چون پارس، استخر، فيروزآباد، قلعه دختر، بيشاپور و… کرده اما مي توانست تصاوير متنوع تري از معماري اين شهرها به نمايش بگذارد تا خواننده و بيننده کنجکاو، کتاب و تصاوير را با تنوع و گونه گوني ساختارهاي سازه و تجهيزات آن بيش از پيش آشنا کند. چرا که اين کتاب مي تواند منبع نسبتاً مطمئني براي آن دسته از دانشجويان رشته هنر و معماري به حساب آيد.
يکي از بخش هاي خواندني کتاب مربوط به نقش برجسته هاي روي سنگ است که البته در اين کتاب از آنها با نام «نگارکند» ياد شده. اگر گذرتان به مرودشت يا کرمانشاه افتاده باشد احتمالاً به نقوش برجسته اي در دل کوه با ارتفاع زيادي برخورد خواهيد کرد که با ظرافت ديدني و مثال زدني اي خودنمايي مي کند. نقش برجسته هايي چون نقش رجب يا نقش رستم و يا… از اين دست موارد ديدني است که حيرت هر بيننده اي را به دنبال خواهد داشت. براستي بشر در آن دوره بدون دسترسي به ابزار پيشرفته امروزي چگونه موفق به خلق چنين شاهکارهايي شده؟در اين کتاب اندازه ها و ابعاد و موضوعات مرتبط با نحوه چگونگي ساختن اين نقش برجسته هاي سنگي به اختصار توضيح داده شده است. مهم ترين اين نقش برجسته ها که کتاب به آن پرداخته نقش برجسته «تاج ستاني» اردشير اول، شاپور اول با درباريان و خانواده، نقش کريتر، نقش بهرام دوم، نبرد اسب سواران و…است که از جمله زيباترين و حيرت انگيزترين نقوش برجسته اي هستند که در ايران وجود دارد و از آن دوره به يادگار باقي مانده است. بخش هاي ديگر کتاب نقوش برجسته روي فلزات را بررسي و واکاوي مي کند که مهم ترين آن ظروف طلايي، زيورآلات و سکه هاي طلا را شامل مي شود. بخش پاياني کتاب «هنر دوره ساساني» به موسيقي آن دوره مي پردازد که يکي از ارکان و مظاهر تمدن ايران در دوره ساسانيان بوده که متاسفانه از جزئيات آن، اسناد کمي باقي مانده است. کتاب «هنر دوره ساساني» را آناهيتا مصلحي تاليف کرده و به تازگي توسط نشر نخبه سازان منتشر شده است.
منبع: روزنامه ايران، شماره ۶۷۷۴ به تاريخ ۱۳۹۷/۰۲/۱۸، صفحه ۱۵ (تاريخ)
